T65

T65, de telefoon van Nederland

Wie kent hem niet? Een simpel en doeltreffend telefoontoestel met een grijze kleur. In de jaren zeventig en tachtig belde zowat heel Nederland ermee.

Het toestel was letterlijk de standaard, lange tijd was er geen andere keus voor wie een telefoon wilde. Omdat er dus veel verschillende soorten gebruikers waren is de T65 naar vele eisen ontworpen. Dit resulteerde in een toestel dat uitblinkt in gebruiksgemak en degelijkheid. Tegenwoordig vormt de T65 een leuk en interessant verzamelobject, zeker omdat het ook in vele kleuren en uitvoeringen geproduceerd is.

Historie

De T65 werd vanaf oktober 1965 tot en met december 1987 door de PTT aan haar abonnees geleverd. Voor veel mensen was dit toestel hun eerste telefoon. De standaardkleur voor dit huurtoestel was grijs met crème accenten, zoals in figuur 1. Tegen meerprijs waren later ook gekleurde telefoons leverbaar.

De ‘T’ staat voor tafeltoestel, ’65’ staat voor het jaar van introductie, 1965.

Het toestel is door de PTT in samenwerking met de Duitse firma Krone (Berlijn) ontwikkeld. Het technische gedeelte is ontworpen naar de inzichten van ir. H. de Mol en voldoet aan de PTT Norm 51. De T65 was de uiterste vorm van standaardisatie, met een vast omschreven vorm van vrijwel alle componenten. Dit maakte reparatiewerkzaamheden stukken eenvoudiger en bracht de PTT grote kostenbesparingen.

Een aantal nieuwe eigenschappen ten opzichte van voorgaande modellen waren de handgreep aan de achterzijde, doorzichtige kiesschijf, plastic behuizing (ABS) en het regelbare belvolume. Voor die tijd was het een zeer modern toestel waarbij ook gebruik is gemaakt van een pertinax printplaat i.p.v. een draadboomconstructie.

Er waren meerdere fabrikanten, namelijk Heemaf (Hengelo), Ericsson (Rijen), Standard Electric (later bekend als NSEM, Den Haag & Hoogeveen) en uiteraard ook Krone. Dan was er ook nog de CWP (Centrale Werkplaats der PTT in Den Haag), welke hoofdzakelijk verantwoordelijk was voor het reviseren van T65 telefoons.

Figuur 2 toont een T65 zonder aardtoets, deze telefoons zijn gemaakt voor gebruik op een standaard aansluiting. Toestellen met aardtoets werden gebruikt i.c.m. kleine bedrijfscentrales of particuliere installaties. Men kon er dan een gesprek mee in de wacht te zetten (ruggespraak houden) of doorverbinden. Vanaf 1973/1974 werd de T65 standaard met de toets uitgerust (figuur 3). Voor de abonnee met een normale enkelvoudige aansluiting had de aardtoets geen enkele functie.

De binnenzijde van de T65

Het binnenwerk van de T65 is goed doordacht, overzichtelijk en gemakkelijk te repareren. De behuizing van het haakcontact is doorzichtig, zodat de contacten en hun werking eenvoudig en snel bekeken kunnen worden. Voor testwerkzaamheden kan het haakcontact in de ruststand worden vastgezet door middel van een inkeping in één of beide bedieningsstiften.

Het metalen chassisdeel van de bel is bevestigd met rubber vulstukken, zodat trillingen van het mechanisme wat gedempt worden. De printplaat biedt naast het haakcontact en de bel ook plaats voor de kleinere componenten, waaronder de toesteltransformator en de belcondensator. De kiesschijf wordt met schroefklemmen aangesloten op de printplaat.

Extra opties

Voor ultiem telefooncomfort was op de T65 veel extra apparatuur aan te sluiten, zoals een extra telefoon, luidspreker, kostenteller of een slot tegen uitgaand bellen. Het slot sluit de impulscontacten van de kiesschijf kort, maar binnenkomende oproepen zijn nog wel te beantwoorden. Ook waren telefoonhoorns met extra functies beschikbaar, namelijk:

• met hoorversterker voor slechthorenden door middel van een wieltje
• met spreekversterker voor zachtsprekenden door middel van een kleine zwarte schakelaar (zeer weinig geleverd)
• met uitschakelbare microfoon door middel van een knopje

Er zijn ook ronde druktoetsunits gemaakt waarmee een kiesschijftoestel eenvoudig omgebouwd kon worden naar een druktoestel. Deze oplossing werd vaak bij de abonnee thuis toegepast op een bestaand kiesschijftoestel.

Van deze druktoetsunits bestaan twee soorten:

• TDK (toon druktoets keuze, DTMF); met een aantal verschillende uitvoeringen, waarbij sommige ongeveer een centimeter boven de kap uitsteken (zoals het exemplaar van Ericsson in figuur 6)
• GDK (gelijkstroom druktoets keuze); systeem van Philips wat werkte i.c.m. bepaalde typen Philips bedrijfscentrales, zeldzaam (figuur 8)

In de jaren zeventig kwamen fluwelen hoezen in allerlei tijdsgebonden ontwerpen in omloop. Ze zijn eenvoudig over het T65 toestel heen te plaatsen en zien er natuurlijk bijzonder smaakvol uit. Uiteindelijk werden de hoezen door de PTT verboden, omdat er kans is dat de hoorn niet goed op het toestel wordt geplaatst. Tegenwoordig zijn de hoezen best moeilijk te vinden, de in figuur 9 afgebeelde set vond ik enige jaren terug op een rommelmarkt.

T65 drielingtoestel

De drielinginstallatie is een soort voorloper van de latere huiscentrales zoals de Klavervier en Homevox. De installatie bestaat uit een centrale relaiskast en twee of drie toestellen, welke voorzien zijn van twee beltoetsen en een lijn-bezet-lampje. Een binnenkomende oproep doorgeven aan een ander toestel is mogelijk, maar intern gesprekken voeren niet. De drielinginstallatie van het type T65 werd geleverd vanaf +/- 1970 tot en met 1983.

T65 de Luxe

Gekleurde T65 telefoons (figuren 11 t/m 17) zijn gedurende 1972 en 1973 in een breed kleurenpalet geïntroduceerd, namelijk robijnrood, smaragdgroen, azuurblauw, ivoorwit en ‘orange’ (oranje). De bodemplaat, kiesschijf, aardtoets en snoeren zijn zwart van kleur. Het doel van de introductie was voornamelijk om de keus in het PTT-assortiment wat te vergroten en zo tegemoet te komen aan de veranderende en meer individualistische smaak van de abonnee.

De telefoon verhuisde van de gang naar de woonkamer en daar hoorde een fraaie en bijpassende kleur bij.

In 1976 werd de azuurblauwe versie vervangen door een moccabruine variant, die al snel populair werd. Rond 1980 werden de kleuren robijnrood en ‘orange’ geschrapt, de keus werd waarschijnlijk wat beperkt vanwege de introductie en promotie van de destijds nieuwe Unifoon en Diavox toestellen. In 1986 produceerde de CWP een kleine oplage zwarte T65 toestellen, deze zijn tegenwoordig zeer schaars en gezocht.

Transparante uitvoeringen

Vanaf 1985 produceerde de CWP een transparante uitvoering van de T65, de Delft. Het toestel geeft de gebruiker een vrije blik op de ingebouwde techniek en was in meerdere kleuren leverbaar. Er zijn ongeveer 3500 exemplaren van gemaakt. Figuur 18 toont een gele fluorescerende variant.

De rest van de T65-familie

Aanvankelijk bestond de T65 alleen met kiesschijf, maar vanaf 1974 ook met druktoetsen als T65-TDK (figuur 19). De eerste DTMF-druktoetstelefoon van de PTT.

Naast de standaard T65 leverde de PTT een ware familie aan “65” toestellen, namelijk het wandtoestel W65, het inbouwtoestel I65 en het serietoestel S65. Ook bestaat er een systeemtoestel in de vorm van de T65-SE5. Daarnaast heeft Ericsson ook een militaire inductor uitvoering geproduceerd, de T65-LB.

Einde

Op 1 januari 1988 kwam PTT eindelijk met een nieuw standaard huurtoestel, de door Ericsson geproduceerde T88 (figuur 25), als opvolger van de T65. De T88 is een stuk moderner vormgegeven en is instelbaar op puls- of toonkiezen. De telefoon is niet in hele grote aantallen geleverd, omdat veel abonnees zich inmiddels al een ‘luxe’ kooptoestel konden veroorloven.

In de jaren 90 zijn enkele honderdduizenden T65 toestellen verschroot, iets dat altijd gebeurde met afkomend materiaal dat reeds uit de roulatie was. Toch zijn er nog ontzettend veel T65 telefoons bewaard gebleven, waarvan een gedeelte nog steeds in gebruik is. Bijvoorbeeld als extra toestel op de slaapkamer.

Achteraf gezien valt te concluderen dat de T65 zonder twijfel groots heeft bijgedragen aan de inburgering van de telefoon in Nederland als dagelijks gebruiksmiddel. Standaardiseren werkt wanneer het doel is om de kosten te drukken en zaken voor het grote publiek beschikbaar te stellen. Maar telefoneren is in de 21e eeuw geen dure luxe meer, dus de tijden van een standaardtelefoontoestel zijn overduidelijk voorbij. Wat rest is een stukje historie, leuk om te koesteren en om nostalgische gevoelens mee op te roepen.

Voor wie nog meer wil weten over de T65 is een pagina met aanvullende informatie beschikbaar.

Documenten

Gebruikershandleiding PTT type T65

Brochure voor gekleurde T65 telefoons

Brochure transparante Delft toestellen

Elektrisch schema standaard T65 telefoon